یادداشت مهدی عزیزی درباره وضعیت سینمای ایران در اسکار

 این روزها انتخاب بهترین فیلم سال گذشته سینمای ایران برای معرفی به آکادمی اسکار تبدیل به بحث روز اهالی سینما شده است. اسکاری که هیچ وقت روی خوش به سینمای ایران نشان نداده و تنها یکبار فیلم «بچه‌های آسمان» مجید مجیدی را از سینمای ایران لایق حضور در جمع نامزدها دانست.
سینمای به اصطلاح هنری و جشنواره ای ایران غالبا حضوری موفق در جشنواره‌ها و فستیوال‌های معتبر سینمای جهان دارد. در واقع سالی نیست که فیلم‌هایی از ایران (که معمولا در داخل کشور هم اکران نمی شوند) در جشنواره‌های مختلف ندرخشند ... نمونه‌اش موفقیت‌ فیلم‌های نظیر «آفساید»، «کارگران مشغول کارند»، «چند کیلو خرما برای مراسم تدفین» و «نیوه مانگ» در سال گذشته بود ... اما چرا هیچ گاه در اسکار موفق نبوده‌ایم؟
شاید اولین و ساده ترین پاسخ به این سوال، سلیقه متفاوت مسئولان جشنواره‌های مختلف برای انتخاب و داوری فیلم‌ها باشد... شاید جواب درستی باشد که قطعا هم هست (احتمالا بخشی از موفقیت های عباس کیارستمی در جشنواره کن را باید به حساب علاقه خاص ژیل ژاکوب رئیس سابق آن به سینمای ایران و به خصوص سینمای کیارستمی دانست) اما جواب قانع کننده این نیست.
پاسخ دیگر بر می گردد به فیلم هایی که از ایران به آکادمی اسکار معرفی می‌شوند. بیاید نگاهی به فهرست این فیلم ها بیاندازیم:
بعد از انقلاب سینمای ایران به مدت 16 سال نماینده‌ای به اسکار معرفی نکرد تا سال 1373 که فیلم «زیر درختان زیتون» ساخته‌ی عباس کیارستمی معرفی شد و سپس در سال 1374 «بادکنک سفید» به کارگردانی جعفر پناهی بعد از حضور موفقیت‌آمیز در چند جشنواره معتبر بین المللی از جمله کن به اسکار معرفی شد. سال 75 هیچ فیلمی از سینمای ایران معرفی نشد. سال 76 «گبه» محسن مخملباف انتخاب شد و سال 77 «بچه‌های آسمان» مجید مجیدی ( که جزو نامزدها قرار گرفت) انتخاب سینمای ایران برای شرکت در مراسم اسکاربود.
در سال 78 با توجه به موفقیت سال قبل مجیدی بار دیگر فیلمی از وی برای معرفی به اسکار انتخاب شد؛ «رنگ خدا» اثری تاثیر گذار که سینمای ایران امید زیادی به موفقیت‌اش داشت. اما این بار سینمای ایران اقبال سال قبلش را نداشت.
سال 79 «زمانی برای مستی اسبها» بهمن قبادی ، سال 80 «باران» مجید مجیدی و سال 81 «من ترانه 15 سال دارم» رسول صدرعاملی انتخاب شدند که آنها هم نتوانستند به جمع نامزد‌ها راه پیدا کنند.
سال 82 «نفس عمیق» پرویز شهبازی‏ که فیلمی متفاوت و تحسین برانگیز در سینمای ایران بود انتخاب شد- با این که به نظرم «نفس عمیق» جزو 5 فیلم برتر تاریخ سینمای ایران است – اما این فیلم هم در اسکار موفق نبود.
سال 83 «لاک‌پشتها هم پرواز می‌کنند» بهمن قبادی وسال 84 «خیلی دور خیلی نزدیک» رضا میرکریمی انتخاب شدند و در نهایت سال گذشته در حالی که هیچ کس پیش بینی نمی کرد «کافه ترانزیت» کامبوزیا پرتوی در حضور فیلم‌هایی مانند «آفساید»، «چند کیلو خرما برای مراسم تدفین»، «چهارشنبه‌سوری» و «زمستان است» معرفی شد. «کافه ترانزیت» فیلمی بود که نسبت به فیلم هایی که ذکر شد و چند فیلم دیگر آن سال صاحب موفقیت خاصی در جشنواره های سینمایی خارجی و حتی جشنواره فجر خودمان هم نشده بود. این فیلم حتی در زمان اکرانش هم فروش خیلی بالایی نداشت.
اما پاسخ دیگری که به سوال «چرا هیچ گاه در اسکار موفق نبوده‌ایم؟» می توانیم بدهیم به شرایط و قواعد حاکم بر آکادمی اسکار بر می گردد. تجربه نشان داده اولین نکته مهم در اسکار توجه این رخداد به فروش جهانی آثار است و فیلمی که از اقبال تجاری برخوردار باشد، شانس بیشتری برای شرکت در این مراسم دارد، نکته‌ای که درباره فیلم‌های سینمای ایران مصداق خاصی ندارد! در واقع اکران فیلم های سینمای ایران در خارج از کشور به چند سینمای انگشت شمار در آمریکا و یک یا دو سینما در اروپا محدود می شود، تازه‌ آن هم برای فیلم‌های بسیار کم ارزش سینمای ایران که صرفا جنبه تجاری دارند.البته چند مورد انگشت شمار از جمله فیلم‌های «طعم گیلاس»، «بچه‌های آسمان»و «آفساید» توانستند بعد از موفقیت‌هایی که در جشنواره های مختلف کسب کردند و در واقع بعد از این که فیلم‌های مشهوری شدند پخش کننده‌های خارجی معتبری پیدا کنند و اکران نسبتا بهتری در سطح جهانی داشته باشند. توجه اسکار به فروش جهانی فیلم‌ها نشان از اهمیت اقبال عمومی فیلم هاست. چیزی که زیاد در کشور ما مورد توجه قرار نمی‌گیرد. در واقع فیلم‌های جشنواره‌ای ما اصولا میانه خوبی با این موضوع ندارند به همین دلیل یا اصلا اکران نمی شوند یا اکران محدودی دارند.
از سوی دیگراولین نکته‌ای که مورد توجه اعضای آکادمی اسکاردر مورد فیلم‌های غیرانگلیسی می شود، نکات فنی و تکنیکی فیلم است و توجه به مؤلفه‌های بومی کشورهای سازنده در رده دوم اهمیت قرار دارد. چیزی که باز هم در مورد سینمای ایران دقیقا برعکس است. متاسفانه صنعت سینما در ایران در این زمینه پیشرفت خاصی نداشته و فیلم‌ها هر چقدر هم از لحاظ ساختار و محتوا قوی باشند این ضعف‌های تکنیکی کار هستند که همیشه با جملاتی مثل کمبود امکانات یا نبود افراد متخصص و ... توجیه می شوند اما حل نمی شوند.
باید صادقانه این را گفت که سینمای ایران در سال‌های اخیر کمتر فیلمی داشته که از هر دو مؤلفه فروش جهانی و قدرت تکنیکی برخوردار باشند تا بتوانند نظر آکادمی اسکار را به خود جلب کنند.در مجموع متاسفانه در بعضی موارد نیز فیلم‌های نامناسبی از سوی هیئت انتخاب خانه سینما و بنیاد فارابی، به آکادمی اسکار معرفی شده‌اند.
باید منتظر ماند و انتخاب امسال سینمای ایران را دید، انتخابی که شاید با کم کار تر شدن فیلمسازان بزرگ‌مان و همچنین محدودیت های تازه ایجاد شده خیلی هم ساده نباشد.